Κυριακή 25 Νοεμβρίου 2012

«Η γενιά μου νικήθηκε από τη ζωή»


Της  Μαρίας Στασινοπούλου, περιοδικό Εντευκτήριο, τχ.97 , Μάιος -Ιούλιος  2012
          Mετά την εντυπωσιακή είσοδό του στη λογοτεχνία, με τη συλλογή διηγημάτων Ο καθρέφτης και το πρίσμα, που ερέθισε το ενδιαφέρον της κριτικής και απέσπασε υψηλής θερμοκρασίας θετικές κρίσεις, ο Μάκης Καραγιάννης δίνει το πρώτο του μυθιστόρημα με τον οικείο τίτλο Το όνειρο του Οδυσσέα, ευθεία αναφορά στον ομηρικό ήρωα, σύμβολο της περιπλάνησης και του νόστου. Πίσω από το όνειρο βρίσκεται η επιθυμία, πίσω από την επιθυμία η λαχτάρα και, σκοπός και των δύο, η επιστροφή στην πατρίδα, σε κάποια πατρίδα. Τι είναι πατρίδα όμως; Ο τόπος που γεννηθήκαμε; Ο τόπος που μεγαλώσαμε; Αυτός στον οποίο έτυχε να ζούμε; Αυτός που μας κληροδότησαν οι πρόγονοι ή αυτός που διαμορφώσαμε εμείς; Μήπως είναι οι άνθρωποι με τους οποίους συμβιώσαμε και μας συνδέουν αισθήματα αμοιβαίας αγάπης; «Συνυπάρχουν όλα σε ομόκεντρους κύκλους, έτσι που στο τέλος δεν ξέρεις τι είναι πατρίδα. Οι πέτρες ή τα αισθήματα; […] Μήπως πατρίδα είναι ό,τι αγαπάμε;» αναρωτιέται ο αφηγητής του Καραγιάννη Οδυσσέας Πανταζής (και η επιλογή του επωνύμου δεν είναι τυχαία, αν διαβαστεί ως δύο λέξεις: πάντα-ζεις, που με τη σειρά του παραπέμπει στο «Η Ελλάδα ποτέ δεν πεθαίνει)∙ για να καταλήξει, με την αποδεικτική δύναμη του παραδείγματος, ότι πατρίδα στην περίπτωση του μεγάλου μαθηματικού  Κωνσταντίνου Καραθεοδωρή ήταν η κοινή πατρίδα του Γκαλουά, του Νεύτωνα και του Πυθαγόρα, η επιστήμη τους, δηλαδή τα μαθηματικά∙ μία άλλη εκδοχή αυτή.
          Ο ίδιος ο καημός της πατρίδας, που τον μάθαμε χρόνια τώρα ως «καημό της ρωμιοσύνης», είναι ο πυρήνας της αφήγησης και της πλοκής του μυθιστορήματος. Ο αφηγητής Οδυσσέας Πανταζής,  (μαθηματικός, με ανοιχτή επί τριακονταετία διατριβή για τον Κωνσταντίνο Καραθεοδωρή∙ απλός ρεπόρτερ επαγγελματικά που αλλάζει εργοδότες, γιατί δεν θέλει να κρατάει το στόμα του κλειστό∙ που αγαπάει από παιδί το τσέλο και τη λογοτεχνία και ήθελε να γίνει συγγραφέας∙ εμφανής σε αρκετά χαρακτηριστικά περσόνα του Καραγιάννη) ερευνά τις συνθήκες δολοφονίας του φίλου από τα φοιτητικά χρόνια Στέφανου Δενδρινού.
          Το όνομα του Οδυσσέα, που μπαίνει και στον τίτλο, ο συγγραφέας το χρησιμοποιεί με ειρωνική χροιά, παραπέμποντας στον μύθο του ομηρικού ήρωα, για να περιγράψει την υποβάθμιση της ζωής και να αντιπαραθέσει στο ηρωϊκό παρελθόν ένα εξαθλιωμένο παρόν, όπου όλα είναι βρώμικα και εξευτελιστικά (συνήθης τακτική των συμβολιστών αυτή).
          Ο Πανταζής, επιχειρώντας να εξιχνιάσει τη ζωή και τις συνθήκες θανάτου τού Δενδρινού, γράφει ―ηθελημένα ή αθέλητα― την πορεία της γενιάς τους, λίγο πριν-λίγο μετά, (Πολυτεχνείο, Μεταπολίτευση, οικονομικό πανηγύρι, Πασόκ, Ν.Δ., χρέος, χάος, καταστροφή). Ξεκινά το 1999 αλλά διατρέχει με φλας μπακ το μεγαλύτερο μέρος του 20ού αιώνα. Τον καίει η αλήθεια. Ερευνώντας και συγκεντρώνοντας υλικό, καταλήγει στο να γράφει τη βιογραφία του Δενδρινού, ιχνηλατώντας στην πραγματικότητα τη δική του ζωή.
 Χρονικά αναφέρεται στη γενιά της Μεταπολίτευσης, τη γενιά του Πολυτεχνείου και μετά. Καθόσον όμως ερευνά τις συνθήκες ζωής του Στέφανου Δενδρινού για να αναζητήσει τον δολοφόνο, ο Πανταζής βρίσκει, ανασκαλεύοντας το παρελθόν, αιτίες και κίνητρα στο οικογενειακό περιβάλλον του Δενδρινού, από τη μια, και του υπ’αριθμόν ένα υπόπτου, συναδέλφου στο Πανεπιστήμιο, Περικλή Σκαρλάτου, από την άλλη, με τον οποίο τον συνδέουν διάφορες συναισθηματικές εμπλοκές από παλιά μέχρι και πρόσφατα. Έτσι, ο αφηγητής δημοσιογράφος αναγκάζεται να αναφερθεί σε παλαιότερα συμβάντα της Θεσσαλονίκης όπως ο Μάης του ’36 και οι μεγάλες απεργίες των καπνεργατών αλλά και η Κατοχή και ο Εμφύλιος και η Χούντα, ακόμη και η εβραϊκή κοινότητα της πόλης. Ανοίγεται όμως με αυτόν τον τρόπο πολύ το χρονικό άνυσμα, που εκ των πραγμάτων καλύπτεται ελλειπτικά και επιλεκτικά. Στην προσπάθειά του εξάλλου ο Καραγιάννης να συνδυάσει στοιχεία από το κοινωνικό-πολιτικό (και συνακόλουθα ιστορικό) μυθιστόρημα, το novel campus, τη βιογραφία, την αστυνομική πλοκή, αδυνατίζει κάπως το νήμα της συνοχής μέσα στην τόση ποικιλία των ειδών και το χρονικό εύρος του ορίζοντα της αφήγησης.

Αναγνώστες

ΤΙΤΛΟΣ Η ΑΝΑΡΤΗΣΗ